کوشش در ساخت یک دین منسجم دولتی در پادشاهی شاپور دوم، پس از آن رخ داد که کنستانتین امپراتور روم در سال ۳۱۳ میلادی به مسیحیت در قلمرو سیاسی خویش رسمیت بخشید، مسیحیت در فلات ایران گسترش یافت و از آیین مانی نیز کاری ساخته نبود. مقابله با مسیحیان و دولت روم از این پس نیازمند دینی بود که به نظام ساسانی انسجام و استحکام بخشد و توان پیشگیری از رشد مسیحیت را داشته باشد. کهن ترین سند تاریخی که بر هستی یک دین دولتی در این دوره گواهی می دهد نیز به کتیبه کرتیر بر می گردد و نه پیشتر از آن. با اینکه ترجمه درست و کاملی از "کتیبه های سه گانه کرتیر" در دست نیست، شاید بتوان کرتیر را پیامبر و بنیانگذار دینی دانست که امروز پس از تغییرات ضروری دین زرتشتی نامیده می شود 1 .
باری، ساخت یک دین دولتی در زمان شاپور دوم پاسخی بود به نیاز اشرافیت ساسانی در مقابله با مسیحیت؛ دینی که از اواخر دوره اشکانی در بین النهرین و فلات ایران مستقر گشته بود و پس از آنکه ارمنستان و سپس کنستانتین مسیحیت را پذیرفتند به کابوس طبقه حاکم دوره ساسانی تبدیل شده بود. ولی این تنها اشرافیت ساسانی نبود که از گسترش مسیحیت بیم داشت؛ در بین النهرین و شامات و فلسطین، اشرافیت یهود دشمن سرسخت و کینه توز مسیحیت و مسیحیان بود، و بی تردید در این جنگ دینی با اشرافیت ساسانی منافع مشرک داشت. رابطه نزدیک شاپور دوم با راوا رهبر یهودی بین النهرین می تواند حتی نقش احتمالی اشراف یهودی در ساخت یک دین دولتی برای ساسانیان را مطرح سازد.
پاورقی:
1. جای شگفتی است که نام زرتشت حتی در کتیبه های ساسانی نیز نیامده است!