مطالب لینک داده شده در وبگاه زیگورات
مطالب لینک داده شده در وبگاه زیگورات
شخصیت انسان در کلّه نیست، در سینه است.
همانطورکه شخصیت انسان در چشم، گوش، شامّه، لامسه و ذائقه (کانون های حواس
پنجگانه) نیست. و همچنین بر خلاف تصور فروید، در دستگاه و کانون شهوت جنسی
او نیست، بل در سینۀ اوست.
حدیث: شگفت است؛ اسلام حتی دربارۀ نماز میت نیز به این اصل عنایت ویژه کرده است:
1- امام صادق (علیه السلام): «سُئِلَ
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَنْ رَجُلٍ قُتِلَ وَ وُجِدَتْ
أَعْضَاؤُهُ مُتَفَرِّقَةً کَیْفَ یُصَلَّى عَلَیْهِ قَالَ یُصَلَّى عَلَى
الَّذِی فِیهِ قَلْبُهُ»: از آن حضرت پرسیده شد: اگر مردی کشته شود و اعضای بدنش بطور متفرقه یافت شود، چگونه به او نماز خوانده می شود؟ فرمود: بر آن عضوش نماز خوانده می شود که قلبش در آن باشد.
2- از امام باقر (علیه السلام) پرسیده شد: «فِی
الرَّجُلِ یُقْتَلُ فَیُوجَدُ رَأْسُهُ فِی قَبِیلَةٍ وَ وَسَطُهُ وَ
صَدْرُهُ وَ یَدَاهُ فِی قَبِیلَةٍ وَ الْبَاقِی مِنْهُ فِی قَبِیلَةٍ(؟)
قَالَ دِیَتُهُ عَلَى مَنْ وُجِدَ فِی قَبِیلَتِهِ صَدْرُهُ وَ یَدَاهُ وَ
الصَّلَاةُ عَلَیْهِ». مردی
کشته می شود؛ سرش در قبیله ای، وسط و سینه اش و دستانش در قبیله دیگر، و
بقیه بدنش در قبیله دیگری یافت می شود، فرمود: دیه اش بر آن قبیله است که
سینه و دست هایش در آن یافت شده، و نماز نیز بر همان (سینه) است.
3- باز از امام باقر (علیه السلام): «فَإِذَا کَانَ الْمَیِّتُ نِصْفَیْنِ صُلِّیَ عَلَى النِّصْفِ الَّذِی فِیهِ قَلْبُهُ»:اگر پیکر میت دو نصف شده، به آن نصفش نماز خوانده می شود که قلب در آن است.
بلی؛ مغز، فکر، اراده، آگاهی و عقل، همگی ابزارهائی در دست شخصیت درونهستند،
و چگونگی فرآیندشان به چگونگی اقتضاهای شخصیت بستگی دارد. و شخصیت نیز
محصول «چگونگی تعامل و تعاطی روح غریزه و روح فطرت با همدیگر» است.
نقش عقل در ساختن شخصیت:
در این نقطه از بحث، به پیچیده ترین مسئله در انسان شناسیِ، می رسیم: آیا عقل
در چگونگی شخصیت درون، نقشی ندارد؟ وقتی همه چیز از آنجمله عقل ابزار دست
شخصیت باشد، پس عقل هیچ نقشی در ساختن شخصیت ندارد. و این عجیب است. و چنین
باوری خیلی سنگین است. پس تبیین این مسئله چگونه است؟
اگر از طرفی بگوئیم عقل ابزار دست شخصیت است و از طرف دیگر بگوئیم عقل در ساختمان شخصیت نقش دارد، این حاوی نوعی تناقض می شود.
عقل هیچ نقشی در اصل (بلی در اصل) تکوّن شخصیت اولیۀ انسان ندارد. این بحث نیازمند اندکی درنگ است:
ابتدا لازم است به ماهیت و
شخصیت حیوان توجه شود؛ حیوان موجودی صرفاً غریزی است. اما در انسان نیروی
غریزه نیز ابزار دست روح فطرت است در عین اینکه همۀ غرایز لازم و ضروری
هستند، زیرا که فطرت بدون این ابزار امکان عمل ندارد، بر خلاف فرشتگان که
بدون غرایز امکان بقا و امکان عمل دارند.
مطابق تبیین قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) در انسان شناسی، روح فطرت در چهار ماهگی جنین به او داده می شود،
اما روح غریزه از ابتدا با او هست و پس از تولد از همان ابتدا، روح غریزه
فعال است، لیکن روح فطرت از حدود شش سالگی به فعالیت کامل خود می رسد، و
پیش از آن، عقل یک نیروی بالقوّه است و هوای غریزه نیروی بالفعل است.
امام صادق (علیه السلام): «الْهَوَى یَقْظَانُ وَ الْعَقْلُ نَائِمُ»هوی که ابزار و راهکار غریزه است بیدار است، و عقل که ابزار و راهکار فطرت است در خواب است. یعنی هوی همیشه بالفعل است اما عقل بالقوّه است.
اسلام می
گوید: نماز میت بر جنازۀ انسان، واجب است، اما قبل از شش سالگی واجب نیست،
برای اینکه روح انسانی در او به مرحلۀ فعالیت کافی نرسیده است. او در آن
دوران انسان است، لیکن «انسان بالقوه» نه انسان بالفعل. تکالیف فردی و
اجتماعی در سن بلوغ به سراغ او می آید، اما در شش سالگی انسان بالفعل بودنش
به رسمیت شناخته می شود و نماز میّت برای جنین سقط شده، قبل از چهار
ماهگی، جایز است و بعد از اتمام چهار ماه مستحب است و همچنین پس از تولد تا
شش سالگی مستحب است و پس از آن واجب می شود. در برخی حدیث ها «توان درک
کودک» معیار دانسته شده:
«سُئِلَ
أَبُو جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلَام مَتَى تَجِبُ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ
فَقَالَ إِذَا عَقَلَ الصَّلَاةَ وَ کَانَ ابْنَ سِتِّ سِنِین» از امام باقر علیه السلام پرسیده شد: کی بر کودک نماز میت خوانده می شود؟ فرمود: وقتی که بفهمد که نماز چیست و شش سال داشته باشد.
در شش سالگی است که فطرت به مرحله فعالیت کامل خود می رسد،
و والدین مأمور می شوند که او را به نماز و دیگر عبادات، تمرین دهند.
عبادت از اقتضاهای روح فطرت است و درک ماهیت عبادت، نشان از فعال شدن روح
فطرت است. و در این سن است که کشمکش دو روح در درون انسان شروع می شود، پیش
از آن هیچ خبری از این کشمکش در وجود او نیست، و تنها با امور «تربیت»
مواجه است.
شخصیت اولیۀ
انسان را تربیت (محیط، خانواده و تا حدی جامعه) تعیین می کند اگر این
تربیت درست و سالم باشد، با شروع به کار فطرت و عقل، بالنده تر می شود و
کار عقل تعالی بخشیدن به آن است. و اگر نادرست و ناسالم باشد، کار عقل
ترمیم و درمان آن است. و اینجاست که نقش پدر و مادر در سعادت و شقاوت کودک،
در حدّ عظیم تأثیر دارد که فرمود: «السعید سعید فی بطن أمّه و الشقی شقی فی بطن أمّه»: سعادتمند، سعادتمند است در شکم مادر و شقی، شقی است در شکم مادرش.
بحثی دیگر در همین باره: انسان:
انسان موجودی است دارای روح غریزه و روح فطرت. روح غریزه اقتضاهائی دارد و
انگیزش هائی. و روح فطرت نیز اقتضاهائی دارد و انگیزش هائی.
ابزار: ابزار کار غریزه «هوی= هوس» است و ابزار کار فطرت «عقل» است.
شخصیت سالم: شخصیت سالم آن است که غرایزش تحت مدیریت روح فطرت باشد. و شخصیت ناسالم آن است که روح غریزه اش بر فطرتش مسلط باشد.
کانون شخصیت: سینۀ انسان (قلب) کانون شخصیت انسان است.
مغز: مغز انسان کانون فکر است که راه رسیدن به خواستۀ شخصیت را نشان می دهد؛ برای شخصیت سالم راه سالم و برای شخصیت ناسالم راه ناسالم. مغز شبیه گارسون رستوران است هر چه شخصیت بخواهد همان را می آورد؛ مغز ابزار محض است.
فکر: تفکر
کار مغز است هر چه را که شخصیت بخواهد همان را پخته و به حضورش می آورد؛
اگر شخصیت، شخصیت هوسی باشد راه رسیدن به آن هوس را به او نشان می دهد، و
اگر شخصیت، شخصیت عقلانی باشد راه رسیدن به آن خواستۀ عقلانی را به او نشان
می دهد.
مغز و فکر برای یک سارق جزئیات و دقایق یک سرقت را تنظیم می کند و برای یک فرد نوع دوست جزئیات و دقایق نوع دوستی را تنظیم می کند.