...رضاخان جهت دیدار با سرپرسی لورین
همان روز به منزل کنسول انگلیس رفت. از نظر سرپرسی لورین، برنامه ی او به
بهترین وجه اجرا شد بود. خزعل تسلیم و رضاخان فاتحانه پا به اهواز نهاده
بود، بی آنکه نبردی و زد و خوردی در کار باشد. رضاخان نیز پیش از این منافع
انگلیسی ها را در صورت چیرگی بر شیخ خزعل تضمین کرده بود.
روز هشتم دسامبر در
آخرین ملاقات لورین با رضاخان، رئیس الوزرا اعلام کرد که از هیچ تلاشی
برای اجرای تعهداتی که به شیخ داده، دریغ نخواهد کرد و شیخ را «تحت حمایت ویژه و شخصی خود قرار خواهد داد» و علاوه بر آن «کلیه کمک های لازم را در اختیار او قرار خواهد داد»...
... براساس توافق به عمل آمده...،رضاخان به شیخ خزعل اجازه داد در خوزستان بماند،
مشروط بر این که دستورات خود را از حاکم ایالت بگیرد. به منظور اطمینان
نیز قرار شد پادگانی از قشون ایرانی در ایالت باقی بماند. همچنین چند روز
بعد به هنگام حضور رضاخان در محمره او از شیخ خزعل خواست تا بیست سرباز در محمره و بیست سرباز دیگر در عبادان تحت فرماندهی سرتیپ زاهدی مستقر شوند و شیخ خزعل نیز با این درخواست موافقت کرد... .
... با تسلیم شیخ خزعل، رضاخان به خیلی از اهداف خود دست یافت، اول این که او خود را به عنوان قهرمان مبارزه با استعمار انگلیس نشان داد. ثانیاً سبب تضعیف اقلیت مجلس پنجم شد. ثالثاً حمایت برخی از روحانیون را به دست آورد. رابعاً راه را برای سلطنت خویش و برچیدن حکومت احمدشاه قاجار فراهم کرد. و از همه مهمتر راه برای دیکتاتوری رضاخانی هموار شد... .
...رضاخان و همراهان پس از پنج روز اقامت در محمره از آنجا با کشتی به بصره رفت، در این سفر شیخ عبدالکریم سردار لشکر،پسر شیخ خزعل او را همراهی می کرد. شیخ خزعل با کشتی مخصوص خود که با زینت و آرایش کامل آذین شده بود، او را تا بصره مشایعت کرد.
رضاخان پس از رسیدن به بصره و اقامت در آن، روز یکشنبه 29قوس(20دسامبر) با قطار به کربلا رفت، از آنجا به نجف و سپس بغداد، سامره و کاظمین رفت و روز شنبه 6جدی(27دسامبر) از راه خانقین عراق به ایران بازگشت.
احمد کسروی
در کتاب خود هیچ گونه اشاره ای به هدف رضاخان از سفر به عراق نکرده است.
اما رضاخان هدف خود را زیارت عتبات عالیه و دیدار با علمای کربلا و نجف
دانسته است. به نظر می رسد رضاخان برای تشکر از علمای کربلا و نجف که در
مناقشه او و شیخ خزعل، از وی جانبداری کرده بودند به آن شهرها رفت. همچنین
نباید از نظر دور داشت که رضاخان در صدد اعلام جمهوری بود و این سفر را
باید در این چارچوب ارزیابی کرد. علاوه بر این حمایت مجتهدان و روحانیون
این دوشهر از رضاخان به منتظور مقابله با اقلیت مجلس را نباید از نظر دور
داشت... .
...بدین
ترتیب حکومت شیخ خزعل که بیش از 28سال بر بخش های بزرگی از خوزستان فعلی
فرمانروایی می کرد در روز 20اوریل1925 پایان یافت. رضاخان نیز پس از حضور
خزعل در تهران از او به گرمی استقبال کرد و قول داد شخصا به امور وی رسیدگی
کند. رضاخان چنین وانمود کرد که خزعل در حال «دیدار» از تهران است. لورین
نیز از بازداشت خزعل به هیچ وجه ناراحت نشد و گناه این کار را به گردن شیخ
انداخت که حاضر نشده بود برای دیدار رضاخان به تهران برود... .
... پس از ربودن شیخ خزعل و انتقال او به تهران، در میان مردم عرب واکنش و اعتراض عمده ای مشاهده نشد. مصطفی عبدالقادر النجار علت این امر را به دوعامل مرتبط می کند. اول حضور وسیع و گسترده ی نیروهای نظامی و دوم نارضایتی مردم عرب از کرنش و تسلیم او در برابر رضاخان.
خانم انعام ناخشنودی مردم عرب از شیخ خزعل به دلیل کوتاه آمدن در برابر رضاخان را علت این امر می داند. او همچنین خاطرنشان می سازد افزایش میزان مالیات پس از استقرار مالیه در ایالت سبب شد تا مردم، شیخ خزعل را مسئول این کار بدانند.
اما حتی اگر
دودیدگاه فوق صحیح باشد نمی توان از عوامل دیگر غافل ماند، عواملی که شاید
از نظر اهمیت بسیار مهم تر از عوامل فوق باشند. این عوامل عبارتند از: مالیات های سنگین شیخ خزعل از مردم و همچنین دشمنی ها و کینه توزی ها و برتری طلبی های قبیله ای و در یک کلام، حاکمیت وابستگی و ارزش های قبیله ای.
از نوشتن پاورقی ها و منابع صرف نظر شده.
فراز و فرود شیخ خزعل.صص437-439-440-441-451