چاپ
ما خبر نداریم که وزیر عبدالرحمان سوم با چه دستگاهی نوشتههای اداری خود را چاپ میکرد و به ادارات اندلس میفرستاد. ولی این مسلم است که اعراب اسلامی با ماشین چاپ ـ پرس ـ خود اضافه بر پول کاغذی کارت نیز چاپ میکردند.80
چینیها، مسلمانان و اروپاییهایی مثل کستر هلندی و گوتنبرگ آلمانی به ترتیب در این عمل بزرگ تمدن یعنی اختراع چاپ سهیم بودند بدون این که لزومی داشته باشد در مورد هر کدام از این ملتها تاثیر مستقیم آموختن هنر چاپ از همدیگر احتمال داده شود.79
کاغذ
در حدود 130 هجری مسلمانان، اسیران جنگی چینی را که از آن سرزمین همراه آورده بودند در شهر سمرقند مقیم کردند و شرط آزادی آنان را ادامه شغل سابقشان قرار دادند. آن گاه معلوم شد که بعضی از اسرا در کارخانه کاغذسازی کار میکردهاند. همین سبب شد که در شهر سمرقند صنایع کاغذسازی مهمی رشد کرد.78
وزیر برمکی هارون الرشید به نام یحیی بن فضل در سال 178 هجری در شهر بغداد اولین آسیاب یا آبدنگ را برای کاغذ سازی این شهر تاسیس کرد.79
المن اشترومر در 1389 میلادی پادنگی برای تهیه مواد اولیه کاغذ در نزدیکی نورنبرگ دایر کرد که این مسلما اولین کاغذ سازی آلمان است. ایتالیا کشوری است که در 1340 میلادی اولین پادنگ کاغذ سازی اروپای مرکزی را دایر کرد . بدین ترتیب ایتالیا 49 سال زودتر از آلمان و اسپانیای اسلامی حدود ششصد سال زودتر از ایتالیا و شهرهای آسیایی و افریقایی اسلامی دهها سال زودتر از اسپانیای اسلامی به صنعت کاغذ سازی دست یافتند.76