نظر پرویز ناتل خانلری درباره تغییر رسط الخط

دکتر پرویز ناتل خانلری، که خود در اوایل عمر ازجمله کسانی بوده است،که از موافقان تغییر خط فارسی به لاتین بود اما بعدها تغییر نظر داد و در مصاحبه با مجله آدینه در پاسخ به این سؤال که «نظر استاد درباره تغییر خط فارسی چیست، و کدام را به صلاح می بینند»، سخن جالبی دارد: 

«بنده در جوانی سخت طرفدار تغییر خط فارسی بودم به لاتین. بعد که زمان گذشت و تجربیات متعدد و مشاهدات در ممالکی که این کار را کرده بودند و غیره، توبه کردم از این که خیلی با عجله از تغییر خط گفتگو کنیم. 

تغییر دادن خط، کار آسانی نیست. ما هنوز در زبان فارسی به نسبت برخی کشورهای دیگر، آن قدرها کتاب نداریم. به هر حال آن مقدار هم که داریم چطور می شود به خط تازه نقل کرد، طوری که خرابکاری نشود. 

یک بار به تصادف با یک استاد دانشگاه ترکیه همسفر شده بودیم، دیدم دل خونی دارد از این کار، و صریحا به من گفت: ما از وقتی که خط را تغییر داده ایم، حتی مثلاً شعرهای معاصر را نتوانستیم به آن خط منتقل کنیم، برای این که زبان استاندارد ندارد. بنده خودم گاه در کلمات خیلی عادی فارسی تأمل می کنم و می بینم نمی دانم که به فتح درست است یا مثلاً به ضمّ؟ 

بنده گمان می کنم که اگر فعلاً دنبال این کار برویم، یعنی این که به قهقرا رفته ایم. بچه هامان، تازه کسانی که در کلاس پنجم ابتدایی هستند، این خط را یاد گرفته اند، حالا بگذاریمشان کنار ویک خط دیگر یادشان بدهیم؟ تازه خط را یاد می دهیم که با آن چکار کنند؟ خط برای این است که عده ای بخوانندش. حالا وقتی که خط را تغییر دادیم، چی را بخوانند؟! شما اطمینان دارید که از عهده آن برمی آییم که مثلاً 50هزار کتاب چاپ کنیم، و هر کدام از این ها که زیر و زبرش را سنجیده باشیم و یقین کرده باشیم که درست است یا نه؟ 

گمان می کنم به خوبی می توان فهمید که سودای محال است...»