بخش سوم
7-تاریخ پاسنصدساله خوزستان
احمد کسروی در کتاب تاریخ پانصد ساله خوزستان،
چند صفحه آخر کتاب را به حوادث سال های سال های1897-1925 اختصاص داده است.
اما از آنجا که آنچه ایشان در خصوص این دوره نوشته،بسیار اندک و ناچیز است
و از آنجا که کسروی نه به عنوان تاریخ نویس و پژوهشگر،بلکه به عنوان یکی از عناصر فعال یک طرف منازعه،این مطالب را نوشته،لذا آنچه ایشان در این خصوص نوشته فقط از جنبه ی وقایع نگاری
قابل اعتناست.علی الخصوص اینکه به دلیل اوضاع و احوال زمانی آن دوره،نام
برده به اسناد و مدارک دسترسی نداشته و آنچه در این خصوص نوشته مشاهدات
شخصی اوست.مشاهداتی که از جانبداری و طرفداری مبرا نبوده و نمی توان به عنوان مشاهدات یک شخص بی طرف به آنها نگریست.
8- دلیل الخلیج
دلیل الخلیج* نام کتابی است از جی.جی.لوریمر در هفت جلد.. .
جلد پنجم کتاب مزبور
درباره ی خوزستان است که لوریمر آن را با نام متداول آن دوره یعنی «تاریخ
عربستان» آغاز کرده و از صفحه 2395 تا صفحه 2594 یعنی بالغ بر 211 صفحه را
شامل می شود. گستره ی کتاب از دوره ی سید مبارک مشعشعی تا اوایل قرن
بیستم(1905) است. ...علی رغم اطلاعات ارزشمند ای کتاب،برای شناخت تاریخ
خوزستان نمی توان فقط به نوشته های آن استناد کرد،زیرا حتی محدوده ی مورد
رسیدگی را به طور کامل مورد پژوهش قرار نداده است.
منابع مورد استفاده لوریمر عمدتاً سفرنامه های فرنگیان مانند سفرنامه لایارد،سفرنامه باردن دوبُد و دیگران و همچنین کتب و یادداشت های مقامات عالی رتبه ی سیاسی انگلیس است. بنا به نوشته ی مصطفی عبدالقادر النجار او از اسناد محرمانه ی حکومت هند نیز در تدوین این کتاب بهره جسته است.
صرف نظر از اشتباهات
جزئی در ذکر نام افراد و نام های جغرافیایی و همچنین برخی خطاهای
سهوی،کتاب مزبور حاوی اطلاعات ارزشمندی است و هر پژوهشگر تاریخ
خوزستان،نیازمند مطالعه آن است... .
*نام اصلی و مؤلف آن به شرح زیر است:
J.G.Lorimer: Gazette of the Persian Gulf. Oman and Central Arabia.( Calcuta.1908)
آنچه در دسترس نگارنده است ترجمه ی عربی کتاب مزبور است.
9-تاریخ الکویت السیاسی
کتاب دیگری که به طور گذرا به ذکر حوادث دوره شیخ خزعل پرداخته،کتاب تاریخ الکویت السیاسی تألیف حسین خلف الشیخ خزعل
است که در پنج جلد چاپ و منتشر شده است . این کتاب به ذکر حوادث کویت
اختصاص یافته و در خلال آن به روابط شیوخ کویت با شیخ خزعل و همچنین حوادث
دوره ی خزعل پرداخته است. از آنجا که مؤلف کتاب خود از خاندان شیخ خزعل
است،لذا مکاتبات و اسناد باارزشی را در کتاب آورده است که این نامه نگاری ها و اسناد در کتاب های دیگر وجود ندارد. علاوه بر این می توان این سخن را پذیرفت که قرائت ها و تحلیل های حسین خلف الشیخ خزعل برمبنای اطلاعات شفاهی خاندان
شیخ خزعل بوده است. دکتر مصطفی عبدالقادر النجار در پژوهش خود استفاده
شایانی از کتاب مزبور و اسناد آن کرده است و از آن به عنوان یک منبع معتبر
یاد کرده است.
کتاب داستانی دشت های سوزان نوشته صادق کرمیار
موضع این کتاب گوشه
ای از زندگی شیخ مزعل و بخش هایی از زندگی و حکمرانی شیخ خزعل است. به جز
فصل پایانی کتاب و همچنین اعترافات قاتلان در خصوص نحوه ی قتل است،سایر
فصول دهگانه ی کتاب خیالپردازی های نویسنده از حقایق و وقایع تاریخی است،که
با حقیقت فاصله بسیاری دارد.