1-کتاب مصطفی عبدالقار النجّار.
از جمله پژوهش های
ارزشمند در خصوص تاریخ خوزستان کتاب دکتر مصطفی عبدالقار النجار است. کتاب
مزبور، عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد نویسنده در دانشگاه عین الشمس قاهره
بوده که بعدها به صورت کتاب در آمد.
...روحیه علمی النجار،دقت و باریک بینی ایشان در تمامی مراحل پژوهش،دسترسی او به منابع و مآخذ معتبر عربی و انگلیسی از قبیل کتب،پایان نامه ها،مجلات،روزنامه ها و نسخ خطی سبب شده تا پژوهش وی از اعتبارو درجه علمی بالایی برخوردار باشد. از این رو به جرئت می توان گفت هرآنکه
در صدد بررسی و تحقیق دوره بین سال های1897-1925میلادی است لارجم می باید
کتاب مصطفی عبدالقار النجار را مطالعه کند و از نتیجه پژوهش های او بهره
گیرد. بنا به نوشته های یکی از پژوهشگران،این کتاب از جهت اسلوب تحقیق و شیوه ی نگارش و استناد به منابع معتبر علمی بر کتاب های دیگر عربی درباره ی خوزستان برتری دارد.*
*نام کتاب یاد شده؛«التاریخ السیاسی لإمارة
عربستان العربیه»است. "تاریخ سیاسی ولایت عربستان(خوزستان فعلی)عربی. آقای
قیِّم نام این کتاب را در متن اثرش نیاورده است و به ذکرنام آن در پاورقی
ها اکتفا کرده است. این کار شاید به دلیل دوری از تهمت های امنیتی احتمالی و
حساسیت موجود درباره نام های بومی باشد !
2-کتاب تاریخ خوزستان(1878-1925)
کتاب تاریخ خوزستان1878-1925(دوره خاندان کعب و شیخ خزعل)،تألیف دکتر مصطفی انصاری،از
جمله کتاب های ارزشمند و قابل اعتنا در خصوص تاریخ خوزستان است. کتاب
مزبور از اواخر دوره حاج جابرخان تا پایان دوره شیخ خزعل را به عنوان
محدوده ی پژوهش خود انتخاب کرده است. به نظر می رسد کتاب مزبور پایان نامه ی
دکتری مصطفی انصاری بوده که بعدها به صورت کتاب درآمده و آقای محمد
جواهرکلام آن را از انگلیسی به فارسی برگردانده است.
کتاب تاریخ خوزستان از چندمنظر قابل اعتنا و درخور اهتمام است.اول این که مؤلف کتاب،علاوه بر کتاب ها و مقالات منتشره،مدارک و اسناد وزارت امور خارجه ایران،آرشیوهای اداره اسناد عمومی وزارت امورخارجه انگلیس و همچنین آرشیو اداره جنگ آن وزارتخانه و همچنین سایر اسناد معتبر را مبنای پژوهش خویش قرار داده و آز آنها استفاده شایانی کرده است. دوم این که نویسنده سعی کرده حوادث و وقایع را آن طور که بوده روایت کند و هیج گاه حوادث را به میل و سلیقه خود تفسیر و تحلیل نکرده است.سوم
این که کتاب علاوه بر ارائه اطلاعات و آگاهی های بسیار ارزشمند درباره
دوره ی بنی کعب و شیخ خزعل، تصویر روشنی از روابط فی مابین قدرت های بین
المللی به خواننده ارئه می دهد.ویژگی چهارم این اثر پرداختن به مسائل
اقتصادی خوزستان و تشریح سازمان مالی آن است... .
3-کتاب ویلیام تئودر استرنک
آقای ویلیام تئودر
استرنک نیز پایان نامه ی دکتری خویش را به بررسی نقش توسعه طلبانه ی
استعمار بریتانیا در خوزستان اختصاص داده و پس از ارائه ی آن به دانشگاه
اندیانای امریکا در سال 1977،پژوهش نزبور را در قالب کتابی به علاقمندان
عرضه کرده است.
دکترعبدالحبار ناجی
استاد دانشگاه بصره کتاب فوق را از انگلیسی به عربی ترجمه کرده . ... به
رغم تلاش وافر آفای استرنک به منطور ارائه ی تصویری شفاف و گویا از نقش
استعماری انگلیس در راهبری حوادث آن دوره، و به رغم ارزش علمی پژوهش
ایشان،ملاحظاتی چند در خصوص کتاب مزبور قابل طرح هستند.
اولین و بارزترین ایراد وارده به کار آقای استرنک،عدم ارائه تصویری واقعی و درست از رضاشاه و ماهیت
اوست. او به گونه ای از رضاخان سخن می گوید که گویی رهبری ملی است یا در
نتیجه خیزش مردمی برسرکار آمده است. استرنک از این نکته ی اصلی و ساسای
غافل بود که بدون برنامه ریزی و دخالت انگلیسی ها و بدون حمایت آنها،امکان به قدرت رسیدن رضاخان به هیچ وجه متصور نبود
و او هیچ گاه نمی توانست شیخ خزعل را سرکوب کند. خطای استرنک آن چنان فاحش
و آشکار است که مترجم فارسی کتاب نیز به آن پی برده و ناگزیر در پی نوشت
های کتاب زبان به اعتراض می گشاید. ... .
...شایان ذکر است
آقای صفاءالدین تبرائیان کتاب مزبور را به فارسی ترجمه کرده و موسسه تاریخ
معاصر ایران با نام حکومت شیخ خزعل بن جابر و سرکوب شیخ نشین خوزستان،بررسی
عملکرد امپریالیسم بریتانیا در جنوب غربی ایران1276-1304،1897-1925م چاپ و
منتشر کرده است. در خصوص کتاب مزبور و ترجمه آقای تبرائیان ذکر این نکته
الزامی است که در مطابقت ترجمه ی برخی متون فارسی با ترجمه ی عربی
کتاب،اشتباهات و لغزش هایی دیده می شود. همچنین در ترجمه ی اماکن و نام های جغرافیایی،شرط امانت رعایت نشده است و برخی نام های کتاب در ترجمه تغییر یافته اند.