معرفی مختصر خزعل در روزنامه ایران ( شماره 6277 به تاریخ 14/5/95، صفحه 24صفحه آخر)
معمای یک نافرمانی
هشتاد سال پس از مرگ «شیخ خزعل»
نویسنده: عبدالنبی قیّم*
امروز سالگرد درگذشت شیخ خزعل
است. فردی که از سال 1897 میلادی، بعد از مرگ برادرش، شیخ مزعل بر اریکه
قدرت نشست و بواسطه عوامل مختلفی روزبه روز بر قدرت و سیطره وی در منطقه
جنوب کشور بویژه در خوزستان افزوده شد. مقرحکومت او در شهر محمره (خرمشهر
فعلی) قرار داشت. خزعل زمانی به قدرت رسید که شرایط کشور و حتی منطقه
تاثیر بسیاری در افزایش اثرگذاری وی داشتند و او به بهترین وجه از این
شرایط و اوضاع و احوال به نفع خود بهره گرفت.از یک سو انگلیسی ها که طمع
کرده بودند تا جا پای خود را در ایران و منطقه محکم تر کنند و از طرفی
حکومت قاجار هم در شرایطی بود که روز به روز به سوی ضعف و اضمحلال گام
برمی داشت. هر دو این شرایط تاثیر بسزایی در افزایش قدرت وی داشتند. حتی
می توان گفت که وی به نحوی در کشورهای حاشیه خلیج فارس همچون کویت هم
اثرگذار بود آنچنان که از او به عنوان شیخ المشایخ یاد می کردند و روابط
نزدیکی هم با او داشتند. شیخ خزعل حتی گاهی اوقات درباریان قاجار را هم
تطمیع می کرد تا در مواقع لزوم از او حمایت کنند. بنابراین با درایتی که
از آن برخوردار بود توانست هر دو گروه را موافق خود سازد.
در سال 1921 که رضاخان میرپنج، با برنامه ریزی انگلیسی ها به قدرت رسید؛ بلافاصله قلع و قمع مخالفان کوچک و بزرگ خود از جمله میرزا کوچک خان جنگلی
را آغاز کرد. با وجود این بواسطه قدرت شیخ خزعل نزدیک به 4 سال زمان صرف
شد تا رضاخان با سازماندهی ارتشی نیرومند بواسطه همراهی و طرح ریزی
انگلیسی ها قادر به کنار گذاشتن وی از اریکه قدرت شود.
بواسطه قدرت خزعل، رضاشاه نتوانست همان زمان جان وی را بگیرد و نزدیک به
11 سال بعد از خلع وی از قدرت در شرایطی که او در تهران در کاخ فخرالسلطنه همسر خود و دختر نظام السلطنه مافی روزگار می گذراند، او را در قالب حادثه ای مشکوک و مخفیانه به قتل رساند.
شیخ خزعل برخلاف رابطه خوبی که با حکومت قاجار برقرار کرده بود نتوانست با
رضا شاه هم رابطه ای برقرار کند چراکه روی کار آوردن رضاخان توسط انگلیسی
ها برای ایجاد یک دیکتاتوری نظامی بود که لاجرم با قدرت و سطوت در تضاد
بود.
در ارتباط با میزان اثر گذاری شیخ خزعل، او توانست تمام قبایل عرب
خوزستان را تحت سلطه خود درآورده و متحد سازد. او قبایل بسیاری را با خود
همراه کرده بود که قبایل قشقایی، پشت کوه و بختیاری هم
از آن جمله بودند. همان گونه که اشاره شد با حاکمان کشورهای عربی اطراف
ایران همچون امیر کویت و پدر حکام فعلی عربستان هم رابطه خوبی داشت؛
آنچنان که مدتی هم نامزد پادشاهی کشور عراق شد.
*نویسنده کتاب «فراز و فرود شیخ خزعل»