«...درباره
اصل و تبار پیشوای شورش، یعنی ابومسلم، روایات گوناگون وجود دارد و همه در
یک نکته متفقند که وی جوانی بنده بوده. ابومسلم به زندان برای دیدن خواجه
خویش، عیسی بن معقل، رفته بود که در آن جا با بکیر بن ماهان آشنا شد(هر دو
–عیسی و بکیر- به تهمت طرفداری از عباسیان زندانی شده بودند) و بکیر وی را
واجد استعداد فوق العاده یافت. بکیر پس از خروج از زندان ابومسلم را به 400
درهم خریده و به ابراهیم بن محمد عباسی بخشید. ابراهیم ابومسلم را آزاد
کرده مولای خویش اش ساخت و به سمت فرستاده خود به واحه مرو گسیل داشت تا
مقدمات قیام را فراهم کند. در روز معهود،25رمضان 129 هـ ، برای اعلام به
شورشیان آتش ها را افروختند و چهار هزارتن گرد آمدند که همه به لباس سیاه
ملبس بودند و علم های سیاه برافراشتند و در آن واحد در سراسر شمال خراسان
نایره شورش بر افروخته شد. روستاییان ایرانی توده اصلی قیام کنندگان را تشکیل می دادند
و به سوی ابومسلم روی آوردند. در یک روز مردم 60 دهکده به نزد او آمدند.
ولی پیشه وران و زمین داران-دهقانان- محلی ایرانی نیز به وی می پیوستند.
اعراب قبایل جنوب عربستان(یمنیان)
که از خلیفه مروان دوم ناراضی بودند و بسیاری از بندگان (برای ایشان شعبه
ویژه ای در اردوگاه ابومسلم مشخص شده بود) نیز به وی ملحق شدند و خداوندان
این بندگان، علیه حضور غلامان خویش در اردوگاه اعتراض کردند. ابومسلم گفت
جارچی در اردوگاه جار بزند که: «امیر فرموده که شما به نزد صاحبان خود
بازگردید». و چون بندگان نیز به نوبه خویش اعتراض کردند ابومسلم اظهار داشت
که «جارچی درست گفته که ایشان (بندگان) به نزد صاحبان شان بازگردند. ولی
بگو که صاحبان شما اعضای خاندان محمدی هستند(یعنی عباسیان)» و به این طریق
بندگان در اردوگاه قیام کنندگان باقی ماندند.
از
لحاظ دینی نیز ترکیب شورشیان بسیار گوناگون و رنگارنگ بود. گذشته از سنیان
عده ای از شیعیان کیسانیه و خوارج سیستانی و فرقه زرتشتی خرمیان نیز به
شورشیان پیوستند. عامه روستاییان و پیشه
وران و بردگان، نه به خاطر عباسیان بل که به امید نجات از ظلم و ستم، سلاح
برداشته بودند. بدین سبب نام مدعی خلافت یعنی ابراهیم امام را برای هر کسی
مکشوف نمی ساختند. از بیش تر تازه واردان خواسته می شد تا سوگندی و بیعتی،
بدون ذکر نام کسی با عبارت «الرضا من ال محمد»
یاد کنند. علت این عمل بیش از هرچیز جلب شیعیان و اعضای خاندان علوی به
نهضت بود. بدین سبب به مردم می گفتند که قیام برای دفاع از حقوق خاندان
محمد(ص) یعنی خاندان هاشمی آغاز شده و اصطلاح کلی خاندان هاشمی در عین حال
شامل عباسیان و علویان، هر دو، می گردید. واقعا بسیاری از شیعیان به قیام کنندگان پیوستند. شخص ابومسلم نسبت به کوشش ها و دعاوی قشرهای پایین خلق حسن توجه داشت. و به دیگر سخن، بیش تر همگام موقت فرقه عباسیان شده بود و کم تر عامل وفادار ایشان اش می توان شمرد. قیام به صورت یک جنگ داخلی واقعی در آمد و سرزمین های ایران و عراق را فراگرفت.»
(پطروشفسکی، اسلام در ایران،ص68)